چه شد که اروپا در دام «زمستان سخت» نیفتاد؟

حدود ۸ ماه از یورش نیروهای «پوتین» به اوکراین می‌گذرد. تهاجمی که در ادامه، جنگ عظیم انرژی میان روسیه و اروپا را تشدید کرد. غرب، در واکنش به یورش غیرقانونی ارتش روسیه به خاک اوکراین، شدیدترین تحریم‌های چند دهه اخیر را علیه مسکو اعمال کرد و روسیه در پاسخ، عرضه نفت و گازش را به اروپا به کمترین میزان در تاریخ رساند. در این میان، دستگاه تبلیغات جنگ با برجسته‌سازی ضعف اروپا در تامین منابع انرژی، زمستان امسال اروپا را یک «زمستان سخت» عنوان کرد. غول‌های نفتی اما، در رقابتی تنگاتنگ برای تامین نفت قاره سبز، وارد ماجرا شدند.

مقامات ایران در این ۸ ماه،‌ در تایید نظریه «زمستان سخت» اظهارات بسیاری کرده‌اند. تاخیر در امضای نهایی مذاکرات در دوره‌ای شاید به دلیل این بود که اروپا، تحت فشار کاهش واردات انرژی، در موضع ضعف قرار گرفته و با اعطای امتیازاتی به ایران ناگزیر به امضای برجام باشد. حالا اما با تدابیری که مقامات اورپایی برای جبران کاهش واردات انرژی روسی در پیش گرفته‌اند، تا حدی روشن شده که اروپا نه زمستان چندان سختی در پیش دارد و نه تحت فشار از غیبت روسیه، امتیازهای برجامی به ایران می‌دهد.

تلاش روسیه برای استفاده از تحریم انرژی به عنوان یک سلاح علیه اروپا چندان کارآمد نبوده‌است. مسکو به تلافی تحریم‌های غرب که پس از یورش ارتش پوتین به اوکراین اعمال شد، عرضه گاز به اروپا را کاهش داد. اروپا اما، در ۸ ماه اخیر توانسته ذخایر خوبی برای زمستان کنار بگذارد. اقدامی قابل توجه که شاید کمتر کسی پیش‌بینی می‌کرد. تنها ۸ ماه پس از صدور دستور حمله به اوکراین توسط ولادیمیر پوتین، وابستگی اروپا به مهم‌ترین منبع نفت و گازی‌اش، بیش از همیشه کاهش یافته است. کشورهای عضو اتحادیه اروپا، با هدف محدود کردن توانایی روسیه برای تامین مالی جنگ، واردات نفت را از این کشور کاهش داده و روسیه خطوط لوله اصلی گاز را به روی اروپا بسته است.

مطالعات شرکت تحقیقاتی Wood Mackenzie نشان می‌دهد که سهم روسیه از واردات گاز طبیعی اروپا، با کاهش ۲۷ درصدی، از ۳۶درصد در اکتبر سال گذشته به تنها ۹ درصد در  سال جاری رسیده‌است. طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، واردات نفت خام روسیه به اتحادیه اروپا، پیش از تحریمی که قرار است در ماه دسامبر اعمال شود، ۳۳درصد کاهش یافته است.

اروپا حالا در راه دستیابی به هدفی دیرینه، یعنی پایان اتکا به سوخت‌های فسیلی روسیه تا سال ۲۰۲۷ است. اتحادیه اروپا، در ماه می سال جاری، از طرحی ۲۱۰میلیارد یورویی (۲۲۱میلیارد دلاری) برای کنار گذاشتن نفت و گاز روسیه رونمایی کرد. این طرح حالا در مسیر اجرا است و همزمان، واردات از نروژ و الجزایر و گاز طبیعی مایع (LNG) از ایالات متحده برای جبران انرژی روسی افزایش یافته است.

شرکت زیرساخت گاز اروپا اعلام کرده که تأسیسات ذخیره‌سازی گاز اروپا تا میزان ۹۱ درصد پر شده‌است. یعنی ۱۱ درصد بیش از هدف ۸۰درصدی که مقامات اتحادیه اروپا تا پایان ماه نوامبر برای کشورها تعیین کرده‌ بودند. گفتنی است که ذخیره گاز اروپا در اوایل ماه سپتامبر به طور متوسط حدود ۸۰ درصد پر شده بود و در طی حدود یک ماه، ۱۱ درصد به آن اضافه شده‌است. توانایی اروپا در تامین ذخیره‌های گازی با وجود تحریم‌ها و تهدیدهای مسکو، نکته‌ای است که شاید در تحلیل‌ها قابل توجه باشد.

زمستان اروپا سخت است، اما نه امسال!

قیمت گاز با معیار اورپایی، از زمان اوج گیری در اواخر ماه آگوست به شدت کاهش یافته، اما همچنان ۲۶۵ درصد بالاتر  یک سال گذشته است، محققان Wood Mackenzie پیش‌بینی کردند که قیمت‌های بالای گاز طبیعی باعث کاهش ۷درصدی تقاضای اروپا نسبت به میانگین پنج ساله در ماه‌های منتهی به مارس می‌شود و این، سطح ذخیره گاز اروپا را در پایان زمستان به ۳۱درصد می‌رساند.

تجدید این ذخایر گازی اما، آزمون بزرگ اروپا در سال آینده است. صندوق بین‌المللی پول در گزارشی هشدار داد که «بحران انرژی اروپا یک شوک گذرا نیست. اگرچه زمستان پیش رو چالش‌برانگیز است اما زمستان ۲۰۲۳ احتمالا بدتر خواهد بود». حتی اگر کشورهای عضو اتحادیه اروپا بتوانند طی ۵ ماه آینده، مصرف را تا ۱۵ درصد محدود کنند، بازسازی ذخایر در تابستان آینده با دسترسی محدود به گاز ارزان روسیه، نسبت امسال چالش بزرگتری‌ خواهد بود.

بر اساس گزارش ماه ژوئیه آژانس بین‌المللی انرژی، حتی اگر ذخایر گاز در سطح ۹۰درصد پر باشد، اگر روسیه تصمیم بگیرد که ۴۰درصد باقی‌مانده از ظرفیت صادراتش را به اروپا قطع کند، این منطقه در اوایل سال آینده با مشکلاتی مواجه خواهد شد. «الکسی میلر»، مدیرعامل غول انرژی دولتی روسیه، گازپروم، گفته که هیچ تضمینی وجود ندارد که اروپا با ذخایر فعلی خود زمستان را پشت سر بگذارد. میلر گفته که ذخایر آلمان فقط تا ۱۰ هفته تقاضای این کشور را پوشش می‌دهد».

در بین کشورهای اروپایی، آلمان بیشترین وابستگی را به انرژی روسیه داشت و از این جهت بیشتر در معرض کمبود بالقوه گاز قرار دارد. این نگرانی وجود دارد که اگر کرملین به طور کلی عرضه گاز به اروپا را قطع کند، اقتصاد آلمان در لبه پرتگاه یک رکود خواهد بود. با این حال «رابرت هابک»، وزیر اقتصاد آلمان در یک کنفرانس خبری گفته: «آمادگی‌های لازم برای زمستان امسال آغاز شده‌است. پوتین در تلاش خود برای بی‌ثبات کردن بنیان‌های اقتصادی [اروپا]، درست مثل میدان نبرد با اوکراین، شکست خواهد خورد».

اروپا در مهار تحریم‌های انرژی روسیه تا حدی موفق بوده‌است. اما موفقیت هزینه سنگینی برای اقتصادش تراشیده؛ تقلا برای تامین منابع جایگزین، قیمت انرژی را افزایش داده است. افزایش قیمت‌ها، دولت‌های اروپایی را مجبور به تامین یارانه‌های هنگفت می‌کند. این دولت‌ها در حال حاضر متعهد شده‌اند که برای کمک به خانوارها و مشاغل در برابر افزایش هزینه قبوض انرژی و همچنین سایر هزینه‌های زندگی حداقل ۵۵۳ میلیارد یورو (۵۳۷ میلیارد دلار) پرداخت کنند. اما اگر قیمت‌های عمده فروشی بالا بماند، برنامه‌های حمایتی چندان پایدار نخواهند بود.